QUENYA

 DERSLER 5:

FİİLLER, GENİŞ ZAMAN  RAKAMLARIN KULLANIMI,

ve SIFATLAR HAKKINDA BİRKAÇ ŞEY DAHA

 

    Önceki derslerimizde kelime çeşitlerinden isimler ve sıfatları işlemiştik. Ayrıca kimi zaman diğer çeşitleri de araya harmanlamışız. Örneğin ikinci derste bir edat olan nu (altında) kelimesini kullanmışız. Bunlar konuşmalar sırasında kullandığımız ufak kelimelerdir. Mesela "nu i alda" ([O] Ağacın altında) cümlesinde bunu görebileceğiniz gibi bu kelimeler nesnenin yerini belirtmekte kullanılabilir. Ar sözcüğü ise en çok kullandığımız kelimelerden biri olan "ve" anlamına gelir ve bu da bağlaç olarak adlandırılır. Örnek olarak Anar ar Isıl (Güneş ve Ay) Bağlaçlar Türkçe'dekine benzerdir, edatınsa tek farkı kelimeden sonra değil önce kullanılmasıdır:

FİİL NEDİR?   

    Bir de fiil yada eylem adı verilen bir kelime türü vardır. Bunu daha önce Türkçe'de ek fiil olarak kullanılan nà      "-dır" ve nar "-dırlar" kelimelerinde görmüştük. Bu iki fiil çok basitti, bir öznenin ne olduğunu anlatıyordu: Aran nà Taura "Kral güçlüdür"ki gibi. Fakat tüm fiiller öznenin ne olduğunu anlatmaz, bazen (çoğu zaman) ne yaptığını da anlatabilir. Fiiller dile hareket getiren sözcüklerdir.

    Örneğin "Elf dans eder" cümlesini alalım. Burada "dans eder" bölümü cümlede ne olduğunu anlatan bölümdür ve bu "dans etmek" kelimesine bir takım ekler getirilerek yapılmıştır. Elbette bir hareket çeşitli formlarda olabilir, dediğimiz gibi, "dans eder"; veya geçmiş zamanda "dans etti" gibi. Birçok dil fiilin ne zaman yapıldığını fiilin içinde gösterir, geçmişte veya şimdi. Ayrıca tüm dillerin gelecekte yapılacak eylemler hakkında da özel formları vardır: dans edecek.

    Zamanları, gelecek zaman, geçmiş zaman ve geniş zaman olarak sıralayabiliriz. Fakat bu tam bir liste olmaz. Quenya'da tam olarak bilinen 5 zaman vardır ve bizim de işleyeceklerimiz onlar. Bu derste ise yalnızca geniş zamanı işleyeceğiz

QUENYA'DA FİİLER

    Quenya'da fiiller iki ana kategoride incelenebilir. Bunlardan ilki A-köklü olarak adlandırılır ve sonları a ile biter. Bunlar kelime sonlarına ekler eklenerek oluşturulmuştur. Bu ekler çoğunlukla -ya ve -ta daha az olarak da -na ve -a'dır.

calya- "açıklamak" (kökü KAL)

tulta- "gidip getirmek, çağırmak, celp etmek" (kökü TUL) [summon ing.]

harna- "yaralanmak" (kök SKAR; Quenya'da ilk iki harf sk-,  h- olur)

mapa- "sıkıca tutmak" (kök MAP)

     Fakat sonları -ya,-na,-ta veya -a ile bitmeyen bazı fiiller de vardır. Bunlar hiçbir kategoriye girmeyen aykırı fillerdir.

    mat- "ye(mek)" doğrudan MAT- kökü ile aynıdır ve benzer anlam taşır.. Tac- "bağlamak"ın geldiği kök TAK- "onarmak". Tul- "gelmek"in ise kökü TUL- "yakınlaşmak" (tulta- "celp etmek" ile aynı kökten zıt sözcükler     -ta anlamı değiştirmiş) örnek gösterilebilir.

GENİŞ ZAMAN

•     Böylece artık geniş zamana geçebiliriz. Önce basit fiillerden başlayalım. Mel (sevmek) sözcüğüne bakalım: Elendil oğlu Herendil'e derki:

    Yonya inyë tye-méla, "Ben de, oğlum, Seni seviyorum". Buradaki geniş zamandır, yani daha önce de olmakta, şu an olan ve ilerde olmaya devam edecek olan zamandır. Bunun başka bir yerde daha kullanıldığını daha önce:

    elen síla lúmenn' omentielvo, "Karşılaştığımız saatte bir yıldız parlıyor (yada parlar)"
 

• Síla parlamak anlamına gelen "Sil-"den gelmiş. quet-"konuşmak, söylemek" fiili "Quèta"'ya dönüşünce "konuşuyor" oluyor.

• Sìla veya mèla sözcüklerine bakalım, bunlar Türkçe'ye iki şekilde çevrilebilir: Sìla, parlar veya parlıyor; Mèla, sever veya seviyor. Kısacası, Quenya'da geniş zaman ve şimdiki zaman aynı şekilde kullanılır. Anlamı ise cümleden çıkarmak mümkündür.
• Sonu zaten a ile biten sözcüklerde aa değil ëa kullanılır. Örneğin zorlamak anlamına gelen -ora geniş zamanda -orëa'ya dönüşür.
• Bazen fillere çoğul anlam eklenebilir. Örneğin elen sìla "yıldız parlıyor" iken elen sìlar ise "yıldızlar parlıyor" anlamına gelir.

SIFATLAR HAKKINDA BİRKAÇ ŞEY DAHA...

 

    Sıfatları kullanırken bildiğiniz gibi onlara bazı ekler ekleyerek istediğimiz anlamı verebilriz. Buna aşırılık durumu denir. Örneğin uzun boylular arasında bir kişi en uzun boyludur. İlginçtir ki bizdeki "en" Quenya'da karşımıza an olarak çıkar. Kelimelerin başına eklenir: calima "parlak"; ancalima "en parlak".

Birkaç örnek:

        an + alta "büyük" = analta "en büyük"

         an + calima "parlak" = ancalima "en parlak"

         an + norna "erkekçe" = annorna "en erkekçe"

         an + quanta "dolu" = anquanta "en dolu"

         an + vanya "güzel" = anvanya "en güzel"

         an + wenya "yeşil" = anwenya "en yeşil"

         an + yára "yaşlı" = anyára "en yaşlı"

 

 

    Fakat bazen an değil, "n" yerine sıfatın ilk harfi gelir. Örneğin an- + lauca (ılık) allauca şekline geçer ve en ılık anlamına gelir.

an + lauca "ılık" = allauca "en ılık"

an + ringa "soğuk" = arringa "en soğuk"

an + sarda "zor" = assarda "en zor"

an + moina "değerli" = ammoina "en değerli"

VOCABULARY

 

canta "dört"

Nauco "Cüce"(ırk olarak)

parma "kitap"

tiuca "şişman"

mapa- fiil "kapmak, tutmak"

tir- fiil "izlemek, korumak"

lala- fiil "gülmek"

caita- fiil "uzanmak"

tulta- fiil "celp etmek"

linda- fiil "şarkı söylemek" (ör. Ainulindalë adındaki "Ainur'un şarkısı")

mat-  fiil "yemek"

cenda- fiil "okumak"

 

EXERCISES

 

1. Türkçe'ye çevirin

 

A. I nís lálëa.

B. I antiuca Nauco máta.

C. I tári tíra i aran.

D. I analta oron ná taura.

E. I nér tultëa i anvanya vendë.

F. I aiwë lindëa.

G. I Naucor mápëar i canta Eldar.

H. I antaura aran ná saila.

 

2. Quenya'ya çevirin

 

I. Bir kadın en büyük gemiyi koruyor

J. En kötü adam öldü.

K. Elf kitabı tutuyor.

L. Dört adam ağacın altında uzanıyor.

M. En bilge adam kitap okuyor (dikkat: saila "bilge" kelimesine önek eklenince ne oluyordu?)

N. Kral ve kraliçe kitap okuyor.

O. Kuşlar şarkı söylüyor.

P. Dört Cüce kuşları izliyor.

 

 

Çok uzun oldu...

SONRAKİ AY: FİİLDE GEÇMİŞ ZAMAN